titi ZALEN : Remna Ni kan hman hian

- Dr C. Lalengkima
Kum 1986 June ni 30 khan Mizoram chu kum 20 chuang buaina kara a len tawh hnu harsatna chingfelna, inremmna thuthlung (Peace Accord) chu MNF leh India ram sorkarin an ziak a. Kan remna neih hi a hlut zia kan hriat thar leh fo hi a va tul em.
Inremna kawng zawnna kha:
Remna nei tura hmanrua atan kawng hmasa ber chu remna siam hna (peace making) hi a ni. Hun tam tak sengin, tha leh zung, sum leh pai tam tak luang ralin remna kan siam a ni tih hi kan hriat reng a tul awm e. He remna nei tur hian MNF leh ram hruaitute chauhin an thawk a ni lova. Kohhran ang te, tlawmngai pawl ang tein an thawk nih kha. Tin, mipuite pawh remna duhin an rum tak meuh a, chu an rumna chu hriain Pathian in hria in inremna siam ni ta a ni.
Kan inremna zawnna kawng kha a chhuk cho a sin. Inremna nei tur hian ram buai atanga kum rei lo te, kum 1968 atang khan inremna nei tur hian an lo bei tawh a. Inbiakna pawh vawi duai lo neih a ni a, India ram pawnah ngawt pawh heng Bonn, Karachi, Bangkok, Rome leh Geneva ah hian inremna kawng zawn a lo ni a. A hma lamin Secretary level a neih kha kum 1978 atang phei chuan Political level-in an nei leh ta a. An inbiakna hian inremna thlen nghal lem lo mah se, inhriatthiam tawnna an nei chho a, thahrum thawhna lamte ti tlem turin tan an lo chho ve zel a ni.
Tin, inremna tura inbiak lai hian chanchin duhawm lo tak tak hriat tur a awm chho fo a. Hun a kal zel a, MNF chhungkuaah innghirnghona a lo awm ta bawk a. India ram sorkar lam pawh roreltu an inthlak a, kum 1979 ah phei chuan MNF kha dan pawnah dah an ni leh a, Pu Laldenga man a ni bawk nen, Mizoram sorkar hnuaiah thuneihna sang zawk an pe deuh ta bawk nen boruak a chibuh leh ta nuai mai a nih kha. Mahse, India ramah sorkar lai an inthlak leh hnu in kum 1981 ah India ram nen a in biakna neih a leh a ni ta a. Kum 1982 ah ‘Quit Mizoram Movement’ avangin hnam dangte Mizoram chhuahsan tur a thupek a nih avangin buaina a inmun thar leh a. Kum 1984 ah inbiakna chhunzawm leh a nih hmain Prime Minister Indira Gandhi chu thah a ni a, kum 1985 ah phei chuan Mizoram kohhran hrang hrang aiawh ten remna atan Delhi an pan a, an thiam leh theih angin remna kawng an zawng ve ta hial a nih kha.
Kum 1986 a lo hre chhuah a, buai kum 20 na kumah Congress lam in an lal thuthleng hlu tak chu leh MNF in inremna an siam leh a, Mizoram Sorkar ding laiin lal thutthleng an kian in inremnna thuthlung chu ziah fel a ni thei ta hram a ni. Kan buai kum 20 chhung khan kum 18 lai inremna kan zawng a, India ram chhung mai nilovin ram pawn thlengin kan vak kual hrep a nih kha. Inremna kawng kha harsa takin kan zawh a, chuvangin remna leh muanna hi awlsam tak kan neih a nih loh zia hriain, ngaihlut nachang i hre thar leh ang u.
Kan inremna hi chhuang tur kan ni:
Khawvelah hian inremna vawi tak tam siam a ni tawh a, heng zingah hian hlawhtling tak tak te pawh a lo awm ve tawh a, Europe ramin Treaty of Westphalia, kum 1648 an siam te, Egypt leh US in Camp David Accords an tih, kum 1998 kuma Good Friday Agreement an tih United Kingdom, Ireland leh Northern Irish siamte hi a hlawhtling viau a. Amaherawhchu, hlawhtlin ta chiah lo pawh a tam viau mai, India leh Pakistan in Shimla Agreement (1972) an tih te, Israel leh Palestine inremna Oslo Accords (1993–1995), Russia leh Ukraine inremna Budapest Memorandum (1994), United States leh Taliban inremna Doha Agreement (2020) te hi lar viau mah se, a hlawhtling vak lo. Hei hian a tarlan chian em em chu remna hi hlawhchham leh thei a ni tih hi. Khawvela inremnna hrang hrang en pawh hian Mizo Inremna (Mizo Peace Accord) hi chu a hlawhtling viau a, heng inremna ropui tak tak karah pawh hian sawi chhuah inthlahrunawm loh khawpa hlawhtling a ni a, kan chhuangin kan ngaihlu hle tur ni.
Buainaah bawk let leh theihna :
Hei rawh i hre fo ang u. Innghirnghona hi ven loh chuan a lo let leh mai thei a ni an ti thin. Chuvangin, kan remna vawng nung zel tur hian kan fimkhur a tul hle awm e. Kan buai chhan kha lungawi lohna, inngaihsak loh leh thil dang dang vang a ni. Mizoram hi kan ralmuang viau a, helin min tihbuai ve vak lo thu te hi kan chhuang viau mai. Chutih rualin khawii ram mah hi remna nei reng thei, buai ve thei lo an lo an awm lo tih erawh kan hriat a tha hle awm e. 1966 ah khan Assam khan Mizo district kha hmasawnna dawng tawk lo, ngaihsak lo an inti kher lo mai thei e. Mahse, Mizo ho kha chuan hel lo thei lovin kan in hria a nih kha. Khatiang chiah khan Mizoram tlang hrang hranga mite hian hrang deuh bik riau in hriatna, ngaihsak lo leh hmasawn lo bik riau hian an inhriat chuan kan ramah hian leng ve lo ni a inhriatna an nei ve thei. Kum 1966 buaina ang kha kan tawn ve lohna turin kan experience atang hian i inzir fing ang u.
‘Tih dam aiin in ven a tha zawk’ an ti mathlawn lovin, kan remna neihte vawng nung zel tur hian a hran pa a inrem lohna kan tem thara remna hlut zia kan zir leh kher hi a tul lem lo. Duh ila remna leh muanna hlut zia hi chu kan thenawm ram khawi kipah hian a zir theih vek awm e. An chanchinte hria in an ram han khal kher lo mah ila, remna leh muanna hlut zia hi chu sawi pawh ngai lovin kan hmu thei a ni. Chuvangin, remna hi vawng nung zel tur chuan inghirnghona leh buaina awm thei te kan ngaihven a, kan chin fel thuai zel hi a tul hle awm e.