Tûnlai chu IAS ti sek mai ang—Mizo thalai chona a nih theih nan. Mi tumrh, nula hnahkhat ngatin ama tawnhriat a sawi hi a ngaihnawm a; kan rawn chhuah leh a ni. 

Amah ngeiin a chanchin a  sawi hi i ngaithla teh ang: ‘Vawiin hian ka hlawhtlinna aia ngaihnawm zâwk, hlawhtlinna kawnga ka hlawhchhamna leh ka tumruhna chanchin ka hrilh dáwn che u.

Ka pian nia thinlunga lawm—mi 2 chauh!

‘Madhya Pradesh-a thingtlâng khaw chengker tak, mi sâng khat vêl chauh awmna khuaa, August thla ruah sur cherh cherh laia Brahmin chhúngkaw hung tak atanga rawn piang chhuak ve mai kha ka ni a. Kan chhúngkaw member hi mi 30 chuang kan ni a. Ka pian ní chuan mi dang zawng chuan an nun phung pangngai an zawh a; mi pahnih thinlung chauh a lâwm a—ka nu leh pate thinlung chauh chu!

‘Kum 20 a’n liam a. Vawiinah chuan kha khua atanga hmeichhe naupang lâwmin a khaw mipui nâwtin, “Surabhi Gautam dam reng rawh se!” tiin an au rual ta! |hiante u, muang chánga thil lo inthlâkthleng dân ka hrilh dáwn che u a ni.

Nun inthlâk

‘Joint family an tih chhúngkua kan ni, ka tih tawh kha. Kan khuaa Hindi medium sikul pakhatah ka lût ve thin. Páwl 5 ka zir kum kha ka nuna thil duhawm thleng ka hriat reng tawh tùr a ni. Madhya Pradesh Board exam kan bei a.  Chutah chuan Mathematics-ah mark 100-ah 100 ka hmu hlauh mai! Kan zirtirtu chuan min ko a, “Board exam-a Mathematics-a full mark hmu hi ka la hre ngai lo. Mahse, nang chuan i hmu thei tlat. I hmabâkah thil ropui takin a hmuak ngei ang che,” tiin min hrilh a. Kha kha mite lawm leh hriat ka hlawh vawi khatna a ni. Tin, he khawvêl hnênah hian hmeichhe naupang lehkha zir mi ka nihna hmangin mite lawm leh hriat ka la hlawh dáwn a ni, tih rilru ka put tanna pawh a ni bawk. Zirna atang lo chuan, kan chhúngkuaah ngei pawh lawm leh hriat ka hlawh zo lo a ni si a! 

Thil dangah ka inhmang ve tho

‘Chutichuan, lehkha chu nasa lehzual zâwkin ka zir chho ta a. Mahse, ka rilru tak chuan thil hrang hrang tih châkna a reh thei lo. Pencil-a thil thaia lemziah te, painting te leh thil chei te ka ti nasa êm êm thìn. Kan khuaah chuan kan puithiamte puiin ka buai ve hle bawk thin si a. Mahse, chu ngawt chuan min ti hlim ber tlat lo! Ka taksa paw’n nasa takin a tuar ve!

Harsatna hmasa

‘Ka kiu-a ruh inzawmna leh ka taksaa ka ruh chuktuahte chu ná ka ti fo mai. Rei lotê-ah khum betin ka mu ta nge nge a. 

‘Kan khuaah chuan inenkawlna tha a awm loh avângin ka chhûngte chuan Jabalpur min panpui a. Doctor chuan ‘rheumatic fever’ ka neih thu ka chhûngte a hrilh a. He natnain a thlen chu – boruaka léng vêl hrî hrang hrang (viruses) chuan kei naupang hi min lo bei a, a zual zêl chuan lung a khawih a, thihna hial pawh thlen thei natna a lo ni a.

“Ka thi ngei dáwn e!”

‘Chutiang natna ka vei tih an hriat chuan ka chhûngte chu a thâwng khawp mai. ‘Inenkawlna tûr a awm ang em?’ an ti nghal chûl mai a. Doctor chuan antibiotic min chawh a. Mahse, a antibiotic min chawh chu penicillin a lo ni! Harsatna a awm leh ta. Ni 15 danah min jection a. Ni 15 dana doctor thiam pan zêl chu kan tan a harsa si. He natna hian thihna a thlen theih miau avangin thi ngei tûrah ka inngai a ni. 

‘Tin, kan khuaah chuan electric a harsa hle a. Khâwnvâr hnuaiah lehkha ka zir thin. Tin, kan sikula kan zirna a tha si lo a; tuition kalna tùr a awm bawk si lo. Harsatna chuan min hual vêl a ni ber e.

Ka nuna thil ropui pahnihna!

‘Harsatna—taksa leh rilrua ka tawh mék laiin, ka nuna thil ropui chu, a vawi hnih nân a thleng leh ta tlat mai. Pâwl 10 results a rawn chhuak a—100-ah 100 ka hmu leh! Tûn tum phei chu Mathematics-ah chauh ni loin Science-ah nên a ni ta! Ka percentage hmuh a sàn êm avàng chuan kan state merit list-ah ka hming a lang ve a nih chu!

‘Chu vêleh kan khua mi lär tenau ka ni ta dêr mai! Kár khat chhûng chanchinbuah ka hming a chuang a; min interview châwl hek lo. Min zawh tam ber chu, ‘Eng tin nge i tih theih?’ tih te, ‘I len hunah eng nge nih i tum?’ tih te a ni. A tâwpa min zawhna, ‘Engtin i hma lam hun (career) hman chhoh i tum?’ tih te a ni. Kei chuan ‘career’ tih chu ka la hre ngai si lo! A… lâm hi ka thiam ve fû a, lâmthiam tak ka la nih ka inring. A! Zai thiam pawh ka ni thei tho, tiin ka inngaihtuah a. A tâwpah, ‘Ka pu, i zawhna chu ka chhâng mai thei lo che,’ ka ti ta ngawt a ni.

A ni chuan, ‘A! I chhân a ngai tlat. Hei kan state merit list-ah i lang pha ve si a,’ min ti tlat si a. Chu vêleh, khawi atanga he thumal hi hria nge ka ni tih pawh ka hre lo. ‘Collector nih ka duh,’ ka ti ta ngawt pek a nih kha!

Chhiahkhawntu nih tum

‘A tûk chanchinbu hma thu-ah chuan chhiah khawntu nih ka tum thu chu a chuang ta! Khatih lai khan collector kha eng nge a nih a, eng nge a thawh ber tih leh kan khawtlâng taka tangkaina a neih pawh ka hre lo. Pâwl 11-ah Mathematics ka la chhunzawm a. Chutih lai chuan kan khuaa zirna chhiatzia te, electric chungchâng te leh damdawiin tha kan mamawh tawhzia te leh thil kal fel tâwk lo chuan ka rilru a luah nasa hle thin a. Dik taka thil a kal theih nâna hma latu nih chu ka châk a ni.  Mahse, collector chuan chûngte chu a ti thei ang em tih ka hre si lo!

‘Pâwl 12 ka zir kumin APJ Abdul Kalam Scholarship dawng pha khawpin ka ti tha ve—Science stream-a ti tha ber ka ni pha hial! Kan khaw mi lâr tenau ka ni leh ta! Ka chhûngte thutlûkna siam angin ka zirna chhunzawma BE (Bachelor of Engineering) zir tùrin khawpui lian, Bhopal ka pan ta a. Chu hmuna zir chu keimah chauh ni hian ka inhre lo. Kan khuaa mi zawng zawng chuan min zirpui ni hian ka hria a. Kan khaw hmeichhe naupangte tana zirna kawng hawnsaktu nge ka nih kawngkhârsaktu? tih chu ka rilruah a lian hle a ni.

College ka tan ní chu ka tana ni hrehawm ber a la ni! College-a Chemistry lab-ah kan lût a. Kan madam chuan, ‘Titration va ti rawh,’ min ti ngawt a. Kei lah chuan eng nge ‘Titration’ chu ka la hre ve si lo a! Kan khuaah lab a awm ve dêr si lo a. Tih ngaihna ka hre lo chu ka ding ngawi reng mai a. Kan ma’am chuan, ‘Va kal la, test tube va la ta che,’ min ti ta a. Ka piana hnu lama a vawi khat nâna ka hmuh test tube chu ka la thlauh kek zui lehnghal! Ka biru zui.

Sap tawngin min zâwt tawh s’u…

A dawtah Engineering physics class kan nei zui a. Mahni inhmel hriattirna neih tûr a ni. Kan class-a mi dang zawng chuan nâl êm êmin English-in an tawng zawt zawt a. Ka hun a thlen ve pawh chuan, kei chu ka thutnaah chuan ka thu khawng reng mai a. Hindi medium school chhuak hian eng nge ka tih ve ang a, engtin nge English-in self introduction ka pêk ve theih teh lul ang?

A tâwpah ka ding ve a. Ka hmaa dingte thu sawi, an thu mal hman, a rûka ka lo chhin­chhiah hmang chuan ka tlingtla ve thei mai a. Mahse, kan Sir chu a lungawi tâwk lo a ni ang, zawhna min zawh belh a. ‘Potential definition min hrilh rawh le,’ a ti ta. Chu chu Physics bul thut zawhna a ni. Physics, Chemistry, Biology (PCM)-a kan Board-a mark hmu sâng ber, scholarship pawh dawng pha kha ka ni ve a; mahse, ka thil hriat sa reng pawh chu sap tawngin ka phuah chhuak thiam si lo! Ka ding ngawi reng a; ka phun niap niap vêl ringawt mai a ni. Khatih lai khan, English-in eng mah ka sawi thei lo tak tak a ni.

“Ka häw leh mai dáwn!”

Ka pindana ka lêt hnu chuan ka tap hawm hawm a. Ka thuam zawng zawng chu tèla hàw leh mai chu ka duh ber  a ni. Khawpui nun leh kan college leh he lai mihringte hi ka mil lo a, ka zo ve lo niin ka inhria a. A tâwpah ka chhûngte ka phone ta a. Anni chuan, ‘Aw le, lo lêt la… Mahse, i khuaa hmeichhe naupang dangte tân kawng i khâr vek dâwn a ni. Thutlûkna fel tak siam tûrin inngaihtuah chiang ang che,’ min ti ta a.

Chu thu chuan min hneh hle. English chu semsester tâwp ruala bel taka thiam tumin ka zir tel a. Engineering lehkhabua thumal ka hriatthiam loh zawng zawng chu ka ziak thla vek a. A awmzia nên ka pindan bangah ka bel ta tuar mai a. Ka chhiar a, ka chhiar nawn leh thin. English-a tawnga thiam bel hle chu ka tumruh hle a ni.

Beidawng duh lote hlawh—hlawhtlinna!

Ist semester-ah chuan a ti tha ber ka ni leh a. Kan college topper mai ni loa kan university topper ka nih phâk hial avângin Chancellor scholarship pawh ka dawng a. Khami ni kha— eng emaw niha kan thiam duh chuan, eng mah hian min dang thei lo tih ka hriat chhuah nî a ni.

Keimah ang tho hian mi tam tak chuan harsatna an tâwk ve mêk. English thiam tûr khan thil a awlsam hauh lo. Coaching class ka kal thei lo. English medium chhuak thian pawh ka nei lo; ka tum ti hlawhtling tûrin inthuamna hmanrua ka nei lo tak zet a ni. Mahse, he leilungah hian tu mah hi kan tumna dâl tûra phiarrûk kan awm lo. A tâwp­ah chuan hei, TED Talk dawhsânah ka ding ve thei ta hial a nih hi!

—A thui dawn, a la ngaihnawm dawn chauh. Kar leh lamah chhunzawm leh mai ang u.